Хууль зүйн сайд Ц.Нямдорж өнгөрөгч баасан гаригт Төв ангийн хорих ангид цагдан хоригдож байсан Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарт "эрүүдэн шүүсэн” бичлэгийг сэтгүүлчдэд үзүүлснийхээ дараа Төрийн ордны А танхимд мэдээлэл хийж, "Зохиомол хэрэгт хилсээр шийтгэгдсэн гурван хүний ар гэрээс Хууль зүйн сайдын хувиар уучлал гуйж байна” гээд "Үүнийг зохион байгуулсан хүн нь уг хэрэгт хяналт тавьж байсан УЕП-ын орлогч асан (урьд орой нь түүнийг албан тушаалааас нь чөлөөлсөн) Г.Эрдэнэбат, ТЕГ-ын дарга асан Б.Хурц нар” хэмээн нэрлэсэн билээ.

Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарын хувьд С.Зориг агсны аллагын хэрэгт буруутгагдан гурван шатны шүүхээс ял сонсоод байгаа юм. Уг хэрэгт хяналт тавьсан прокурор Г.Эрдэнэбат "С.Зориг агсны хэрэг илэрсэн, энд ямар нэг зохиомол зүйл байхгүй. Харин эрүүдэн шүүсэн асуудалд гэм буруутай гэж тогтоовол хуулийн хариуцлага хүлээхэд бэлэн” гэв.

Тэгэхээр нэг бол Г.Эрдэнэбат гэдэг хүн хэрэг зохиосон, үгүй бол Ц.Нямдорж сайд худлаа ярьсан (хэрэг зохиосон) болж таарах нь. Чухам хэн нь вэ? гэдгийг хуулийн дагуу шалгаж тогтоох биз.

Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжин өчигдөр Ц.Нямдоржийн гэгдэх 2002 оны Эрүүгийн хууль, сүүлд өөрийнх нь өргөн барьж УИХ-аар батлуулсан шинэ Эрүүгийн хууль хоёрыг харьцуулан олон нийтийн сүлжээнд тавьсан байна.

2002 оны Эрүүгийн хуулийн 251-р зүйлд "Эрүү шүүлт тулгах” гэмт хэргийг тодорхойолохдоо "Хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч хүч хэрэглэж буюу хүч хэрэглэхийг заналхийлэх, тарчилган зовоох, тохуурхан даажигнах, хуурч мэхлэх зэрэг хууль бус арга хэрэглэж, мэдүүлэг өгөхийг албадан эрүү шүүлт тулгасан бол тодорхой албан тушаал эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг гурван жил хүртэл хугацаагаар хасч, таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ”,

харин 2015 оны Эрүүгийн хуулийн 21.12-р зүйлд "Төрийн албан хаагч тайлбар мэдүүлэг авах, хэрэг хүэлээлгэх, ял шийтгэл оногдуулах зорилгоор өөрөө, эсхүл бусад этгээдийг хатгаж, зөвшөөрөл олгож, эсхүл бусад байдлаар тухайн үйлдлийг хийхийг зөвшөөрч бусдын бие махбод, сэтгэл санааг шаналган зовоосон бол 5400 нэгжээс 27000 нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл 1-5 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” гэж заасан байна.

УИХ-ын гишүүд болон сэтгүүлчдэд үзүүлсэн эрүүдэн шүүсэн бичлэгт тухайлбал, хорих ангид ял эдэлж байсан хүн амины хэрэгтэй хоёр ялтан Б.Содномдаржааг хэргээ хүлээхийг шаардаж, шахаж дарамталж, зодож байгаа нь бичигдсэн байдаг. Мөн ШШГ байгууллагын нэг ахлагч тэнд хоригдож байгаа хүний дүрээр орж хэргийг холбогдогчийг хэргээ хүлээхийг ятгаж, дарамталдаг.

Энэ тохиолдолд жишээ нь 2002 оны Эрүүгийн хуулиар бол эрүү шүүлт явуулсныхаа төлөө хариуцлага хүлээх этгээд байхгүй болж байна. Яагаад гэвэл хуульд "хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч хүч хэрэглэж...” гэж заасан учраас эрүү шүүлт явуулж байгаа нөхдийн хувьд хуулийн хариуцлага хүлээх боломжгүй юм. Хуульд заасан гэмт хэргийн субьект биш гэж үзнэ. Өмнө нь тийм жишээ олон байсан. Эрүүгийн төлөөлөгч гэж хүн хэргийн холбогдогчийг зодож байгаад хэргийг нь хүлээлгэчихээд мөрдөн байцаагч дээр аваачаад өгдөг, нөгөө хүн нь хэргээ ярьдаг. Шүүх хурал болохоор "Би гэмт хэрэг хийгээгүй, надад хүчээр хэрэг хүлээлгэсэн, зодсон, эрүүдсэн” гэхээр мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч хоёр "би зодоогүй шүү дээ” гээд мултарчихдаг. Үүнийг Ц.Нямдорж сайд мэдэхийн дээдээр мэднэ. Хууль сахиулах их сургуулийн багш нар бол өнгөтөөр нь ярина.

Харин 2015 оны хуулиар "төрийн албан хаагч хэн боловч өөрөө болон бусад этгээдийг хатгаж, эсвэл бусад байдлаар уг үйлдлийг хүлээн зөвшөөрч эрүүдэн шүүлгэсэн бол” гэж байгаа нь хариуцлагаас мултрах боломжгүй болж байгаа юм. Гүйцэтгэх ажилллагаа явуулсан (одоо хоригдчихоод байгаа) тагнуулын хоёр ажилтан, Б.Содномдаржаагийн өрөөнд гэмт хэрэгтний дүрээр орж, хэргээ хүлээхийг шаардаж байгаа ШШГ байгууллагын ажилтан ч аль аль нь ялтай.

Гэвч энэ хууль 2017 оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн. (2015 оны арванхоёрдугаар сард баталж, 2016 оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжихээр заасан байсныг сонгуулийн дараа шинэ УИХ татаж аваад 2017 оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжүүлэхээр баталсан) Харин С.Зориг агсны хэрэг 2016 оны арванхоёрдугаар сард шүүхээр шийдвэрлэгдсэн байдаг. Тэгэхээр эрүүдэн шүүсэн хэргийг "шинээр илэрсэн нөхцөл байдал” гэж үзээд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж болох ч (одоо ч шалгаад явж байгаа) шүүх дээр очоод "Эрүүгийн хуулийг буцааж хэрэглэхгүй” гээд хэрэгсэхгүй болох магадлалтай. Өмнө нь энэ хэрэгт яллагдагчаар татагдан шалгагдаж байсан Д.Энхбат, түүний өмгөөлөгч Л.Санжаасүрэн нарыг эрүүдэн шүүсэн хэрэг ч мөн ийм шалтгаанаар хэрэгсэхгүй болж байж. Тэгэхээр Ц.Нямдорж сайдын амласан "шударга ёсыг тогтоох” асуудал бас л эргэлзээтэй болж байна.

Хоёрдугаарт, прокурор 2018 оны арванхоёрдугаар сард Б.Содномдаржаа нарын гомдлоор энэ хэрэг дээр хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээж, АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтэст  шалгуулахаар өгсөн байдаг. Тухайн үед Тагнуулаас эрүүдэн шүүсэн бичлэгийг гаргаж өгөхийг хүсэхэд "Гүйцэтгэх ажлын нууц материал учраас устгасан” гэдэг мэдээллийг өгсөн байдаг. Прокурорын шаардлагаар дахин сэргээж нууцаас гаргасан зургаан өдрийн бичлэг ингэж хэрэгт авагдсан юм байна. Ингээд гүйцэтгэх ажил явуулсан тагнуулын хоёр ажилтанг гуравдугаар сарын 15-нд барьж хорьсон. Үүний дараа л Ц.Нямдорж сайд дуугарч эхэлсэн байдаг юм.

Өөрөөр хэлбэл энэ бичлэгийн талаар бичлэгийг сэргээсэн тагнуул, хэргийг шалгаж байсан АТГ хоёр л мэдэж байсан гэсэн үг. Харин уг бичлэг Ц.Нямдорж сайдын гарт хэрхэн ямар замаар орсон хийгээд, яагаад ингэж Аюулгүйн зөвлөлийг хөдөлгөх, Үндсэн хуулийн үзэл санаанаас давсан хууль батлуулах хүртэл улс төржүүлэх болсон шалтгааныг таах аргагүй.

Гэвч нэгэнт "галт тэрэг хөдөлчихсөн” учраас Ц.Нямдорж сайд нэгдүгээрт "Эрүү шүүлт хэрэглэсэн” төрийн албан хаагчдыг амласнаараа шүүхээр оруулах хэрэгтэй болж байна. Ял хүлээдэг, хүлээдэггүй нь хамаагүй. Хоёрдугаарт Б.Соднамдаржаа, Т.Чимгээ нарыг үнэхээр ямар ч нотлох баримтгүйгээр, мэдүүлэг зохиогоод, түүнийгээ хүчээр хэлүүлээд, зохиомол хэрэг тулгачихсан юм уу, үгүй юу гэдгийг тодорхой болгох хэрэгтэй.

Уг нь бол Т.Чимгээ гэдэг хүн мөрдөн байцаалтын явцад нэг ч удаа мэдүүлэг өгөөгүй, Б.Содномдаржаа ч хэргээ хүлээгээгүй юм билээ. Өөрөөр хэлбэл тэдний үйлдсэн хэргийг өөрсдийнх нь мэдүүлгээр биш, хөндлөнгийн гэрчийн мэдүүлэг, хавтасч хэрэгт авагдсан бусад нотлох баримтаар тогтоож, шүүх ял оноосон байдаг юм. Тийм байхад Хууль зүйн сайд нь ганцаараа "Зохиомол хэрэг шүү” гэж хашгираад байхаар жинхэнээсээ өөрөө хэрэг "зохиож" байгаа л болж харагдана.    

Сүүлд сонсох нээ, мань хүн өнгөрсөн оноос эхлээд С.Зориг агсны хэргийн захиалагчийг илрүүлэхээр ажиллаж байсан Тагнуул, цагдаагийн хамтарсан ажлын хэсгийг ээлж дараагаар тарааж эхэлсэн юм байна. Сайдын тушаал, шийдвэр гараагүй боловч агентлагийн дарга нар нь өөрсдөө тушаал гаргаад ажлын хэсэгт ажиллаж байсан нөхдийг ажлаас нь чөлөөлчихсөн. Тэгэхээр албан ёсоор ажлын хэсэг байхгүй болсон гэсэн үг.

Б.Сэмүүн